KIR STEFAN SRBIN

Dosada{wa istra`ivawa pokazuju da je Kir Stefan Srbin `iveo u XV veku. Nalazimo ga u manastru kod Kumanova, u dana{woj Makedoniji, u jednom manastiru u Rumuniji, a i na dvoru despota Lazara Brankovi}a u Smederevu, u svojstvu domestika - horovo|e i dijaka - pisara. Sa~uvano je vi{e originalnih Stefanovih tekstova i prepisa, koji se i danas nalaze po inostranim bibliotekama.

Za na{u sredwovekovnu muzi~ku kulturu, me|utim, od najve}eg zna~aja je wegov zbornik crkvenih pesama - Psaltikija. Originalni rukopis Psaltikije ~uvan je u Narodnoj biblioteci u Beogradu, gde je, na`alost, zauvek nestao 6. Aprila 1941. godine, kadaje usled bombardovawa cela Narodna biblioteka izgorela. Sa~uvano je svega dvanaest fotokopiranih listova, na kojima pored gr~kih nalazimo i devet srpskih pesama, od kojih su najve}e dragocenosti "Niwa sili nebesnije" i "Vkusite i vidite", jer je na obema potpisan autor "Tvorenije domestika kir Stefana Srbina".

Psaltikija je pisana kasnovizantijskom neumskom notacijom sa crkvenoslovenskim i gr~kim tekstom. Zanimqivo je {to pored melodija daje i teorijska tuma~ewa - papadiku sa staroslovenskom muzi~kom terminologijom. Uputstva se uglavnom odnose na tempo (brzinu) i dinamiku (ja~inu, oblikovawe muzi~ke fraze). Sa margina ovog rukopisa saznajemo i da su ga koristili doma}i sve{tenici i monasi, a na jednom listu anonimni obo`avalac tih pesama pi{e: "Bla`en taj ~ovek koji spisa ovu kwigu Bo`ju".

Iako se za postojawe Psaltikije zna od po~etka HH veka, najtemeqniju analizu preostalih listova dao je tek 1961. godine Dimitrije Stefanovi}, direktor Muzikolo{kog instituta SANU, koji je tako|e transkribovao na savremenu notaciju pesme "Niwa sili" i "Vkusite i vidite". "Niwa sili" je, zapravo, Heruvimska pesma.

U atinskoj Narodnoj biblioteci, pod brojem 928, postoji rukopis u kome se, pored Kir Stefana nalaze i imena autora jeromonaha Nikole Srbina i Isaije Srbina iz XVI veka (mada o Isaiji ima pomena i u XV veku). Isaija je napisao "Polieleos Servikos" na stihove 134. i 135. psalma, kako na crkvenoslovenskom tako i na gr~kom jeziku, dok je Nikola autor Heruvimske himne sa gr~kim tekstom.

Iako su Kir Stefan, Isaija i Nikola jedini pouzdano srpski sredwovekovni kompozitori, za koje do sada znamo, postoji jo{ jedno ime: Joakim monah i domestik Srbije - kako se potpisao 1453. godine na vi{e mesta u rukopisu broj 2406 iz atinske biblioteke. Tri kompozicije iz ovog velikog zbornika nose Joakimovo ime - dva Kinonika (pri~astena) i jedan Theotokion (Bogorodi~na pesma). Mada se, S obzirom na gr~ki tekst koji je potpisan ispod neuma, ne mo`e sa pouzdano{}u utvrditi Joakimova nacionalnost (jer samim tim {to je nosio titulu "domestika Srbije" ne zna~i i da je bio Srbin), ovaj rukopis je ipak zna~ajan dokaz tesne veze koja je u sredwem veku postojala izme|u vizantijske i srpske crkvene muzike.